بیماری خود ایمنی بیماری است که توسط سیستم ایمنی بدن گسترش می یابد. زمانی که این سیستم در حال مبارزه با انواع بیماری هاست گاهی سلول های سالم بدن را به عنوان غریبه وعامل خارجی تشخیص داده و در نتیجه شروع به حمله به آن ها می کند بسته به نوع آن سلول، یک بیماری خود ایمنی می تواند بر روی انواع بافت های بدن تاثیر بگذارد و نیز سبب رشد غیر طبیعی و تغییر در عملکرد آن بافت گردد.
در ادامه با دکتر مهناز شکروی همراه باشید تا با شایع ترین بیماریهای خودایمنی آشنا شوید .
بیماری خود ایمنی چیست ؟
بیماری خود ایمنی عارضه ای است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به بدن حمله می کند. سیستم ایمنی به طور طبیعی در مقابل میکروب هایی مانند باکتری ها و ویروس ها از بدن دفاع می کند.
سیستم ایمنی با تشخیص وجود این مهاجمان خارجی، ارتشی از سلول های جنگنده را برای مبارزه با آن ها می فرستد.
به طور معمول، سیستم ایمنی می تواند تفاوت بین سلول های خارجی و خودی را تشخیص دهد.در بیماری خود ایمنی ، سیستم ایمنی، بخشی از بدن مانند مفاصل یا پوست را اشتباها خارجی تلقی کرده و پروتئین هایی به نام آنتی بادی را برای حمله به سلول های سالم می فرستد.
برخی از بیماری های خود ایمنی تنها یک اندام را هدف می گیرند اما بعضی بیماری های دیگر تمام بدن را درگیر می کند.
چه عواملی باعث ابتلا به این بیماری های خود ایمنی می شوند ؟
卍 ژنتیک
عموما علتی قطعی برای بیماریهای خود ایمنی یافت نمی شود ولی عواملی وجود دارند که زمینه ساز بروز بیماری خود ایمنی می شود. از مهمترین این عوامل عوامل ژنتیکی هستند. به عبارت دیگر بیماریهای خود ایمنی در همه افراد رخ نمی دهد بلکه در گروهی اتفاق می افتند که زمینه ژنتیکی بیماری را داشته باشند. این زمینه ژنتیکی برای هر نوع بیماری خود ایمنی متفاوت است ولی گاهی اوقات یک فرد ممکن است زمینه چند بیماری را همزمان داشته باشد و یا یک زمینه ژنتیکی مستعد کننده برای ابتلاء به چند بیماری باشد. به همین دلیل است که این بیماریهای در خانواده هائی که ازدواج فامیلی دارند بیشتر دیده می شود و همچنین یکی از سوالات مهمی که پزشک از بیماران مشکوک به بیماریهای خود ایمنی پرسش می نماید این است که آیا بیماری مشابه در بستگان بیمار بویژه در بستگان درجه یک وجود دارد یا خیر؟
卍 عوامل محیطی
زمینه ژنتیکی ممکن است تا پایان عمر برای فرد سبب ایجاد بیماری نشود به عبارت دیگر زمینه ژنتیکی در حضور عوامل محیطی سبب بروز بیماری می شود و نه به تنهائی.
پس عوامل محیطی در بروز بیماری نقش به سزائی دارند. برای هر بیمار ممکن است یک عامل محیطی سبب بروز بیماری شود. از مهمترین عوامل محیطی که در بسیاری از بیماریهای خود ایمنی (در حضور زمینه ژنتیک مثبت) سبب بروز بیماری می شوند عفونتها هستند. در بسیاری از بیماران سابقه ای از ابتلاء به یک عفونت ویروسی به ویژه عفونتهای ویروسی تنفسی وجود دارد که البته در بسیاری از موارد نوع عفونت ویروسی مشخص نیست.
همچنین عفونتهای باکتریال و با شیوع کمتر عفونتهای انگلی و ریکتزیایی می توانند عامل بروز دهنده بیماری باشند. در واقع پس از ورود عامل عفونی به بدن در حالت طبیعی ، سیستم ایمنی وارد عمل شده و نسبت به کنترل عامل عفونی و تبعات ناشی از آن واکنش نشان می دهد. در این دسته از بیماران که زمینه ژنتیکی وجود دارد واکنش ایجاد شده از کنترل خارج شده و باعث بروز عوارض ناخواسته دیگری می شود.
به عبارت دیگر یکی از وظایف سیستم ایمنی آزاد نمودن فاکتورهای ضد التهابی است که توانائی کنترل التهاب را در شرایط خاص دارند. در واقع در این دسته از بیماریهای با یک سیستم ایمنی افسار گسیخته مواجه هستیم که عامل شروع کننده آن در بسیاری از موارد عامل عفونی است که در بسیاری از افراد اتفاق می افتد ولی در این گروه خاص بیماران، با افسار گسیختگی این سیستم مواجه می شویم. در این هنگام وظیفه پزشک ایجاد تعادل در سیستم ایمنی می باشد.
پزشک باید عوامل التهابی که برای دفع از بدن در حین عفونت فعال شده اند ولی بعد از کنترل عفونت حاضر به تمکین از سیستم کنترلی بدن نیستند را با دارو کنترل نماید.
شایع ترین بیماریهای خودایمنی
بیماری خود ایمنی ممکن است یک یا چند عضو از بدن را همزمان درگیر کند، همچنین بیماری مختص به یک عضو خاص نیست و تمام اعضای بدن در معرض این آسیب قرار دارند. بنابراین طبیعی‌ست که بیش از ده‌ها نوع مختلف از بیماریهای خود ایمن تشخیص داده شود. در این‌جا رایج‌ترین بیماریهای خودایمنی را بررسی می‌کنیم.
1-بیماری خود ایمنی لوپوس
لوپوس با هجوم به اندام و بافت‌های خودی ایجاد می‌شود و ممکن است چند عضو را همزمان درگیر کند. علائم بیماری خود ایمنی لوپوس با راش‌های پوستی و لکه‌های پروانه‌ای روی پوست شروع می‌شود. به تدریج این علائم پیشرفت می‌کند و باعث التهاب و ورم در مفاصل و خشکی آنها می‌شود. مشکلات مربوط به مفاصل معمولا صبح‌ها ایجاد می‌شود.
علائم دیگر این بیماری حساسیت به نور خورشید، تغییر رنگ و شکل ناخن‌ها، تب و خستگی، همچنین ریزش مو است.
2-بیماری خود ایمنی دیابت نوع 1
لوزالمعده، هورمون انسولین را برای تنظیم قند خون تولید می کند. در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی بدن سلول های تولید کننده انسولین در لوزالمعده را مورد حمله قرار داده و از بین می برد. افزایش بیش از حد قند خون می تواند منجر به آسیب رگ های خونی و همچنین اندام هایی مانند قلب، کلیه ها، چشم ها و اعصاب شود.
علائم دیابت نوع 1 می تواند به طور ناگهانی ظاهر کنند و آن ها شامل موارد زیر هستند:
- تاری دید
- خستگی و ضعف
- شب ادراری در کودکان
- تشنگی بیش از حد
- تحریک پذیری و تغییرات خلقی
- تکرر ادرار
- کاهش وزن ناخواسته
در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق فرد باید با پزشک مشورت کنید.
3-بیماری خودایمنی ام اس
ام اس، غلاف میلین را که پوشش محافظ اطراف سلول های پوستی است، تخریب می کند.آسیب غلاف میلین، سرعت انتقال پیام ها بین مغز و نخاع و سایر نقاط بدن را کاهش می دهد.
این آسیب می تواند منجر به علائمی مانند بی حسی، ضعف، عدم تعادل و اختلال در راه رفتن شود.این بیماری در شکل های مختلف بروز پیدا کرده که سرعت پیشرفت متفاوتی دارند.
مطابق مطالعه ای در سال ۲۰۱۲، حدود ۵۰ درصد از افراد مبتلا به ام اس تا ۱۵ سال پس از آغاز بیماری، برای راه رفتن به کمک نیاز دارند.
4-بیماری خودایمنی آرتریت روماتوئید
RA، یک بیماری خودایمن مزمن با علت ناشناخته است. شایعترین شکل این بیماری، آرتریت مزمن التهابی است که با التهاب غشای سینوویال مفاصل مبتلا شروع شده و مفاصل به علت التهاب، ضخیم شدن غشاي مفصلی و تجمع مایع، متورم و دردناك می‌شوند. این وضعیت به مرور زمان باعث تخریب غضروف، خوردگی استخوان، بدشکلی مفصل و در نهایت ناتوانی عضو مبتلا می‌شود. از دو دهه گذشته تاکنون، درمان بیماری RA تغییرات چشمگیری داشته است. درگذشته هدف از درمان، سرکوب علائم التهاب بوده و با استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و گلوکوکوتیکوئیدها، درد و التهاب را کاهش می‌دادند؛ ولی قادر به جلوگیری از پیشرفت بیماری یا آسیبهای وارد شده به غضروف و استخوان نبودند. بعد از آن، نسل جدید داروهای RA وارد بازار گردید که علاوه بر تخفیف درد و التهاب و کاهش پروتئینهای فاز حاد، تا حدی از پیشرفت بیماری پیشگیری می‌کنند. داروهای بیوتکنولوژی به دلیل قیمت بالا هزینه زیادی را از نظر مالی بر بیماران داشته و همه بیماران قادر به مصرف این داروها نیستند و حداقل بایستی به مدت 3 سال مصرف شوند تا یک کیفیت خوب زندگی برای بیماران ایجاد کنند. مشکل دیگر در بیماری RA این است که معمولاً زمانی تشخیص و درمان دارویی صورت می‌گیرد که بیماران دچار تخریب غضروف یا استخوان شده و درمان دارویی قادر به ترمیم بافت‌های آسیبدیده نیستند و با وجود بهبود کلینیکی، تخریب بافت استخوان و غضروف باقیمانده یا حتی پیشرفت پیدا می‌کند. با توجه به این موارد، سلول درمانی می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای پیشگیری و درمان این بیماری و کاهش آلام بیماران باشد
5-بیماری خود ایمنی آلوپسی آتا آرا
آلوپسی بیماری خود ایمنی موی سر با تخریب فولیکول‌های موی سر است. این بیماری با ریزش سکه‌ای موی سر شروع می‌شود. سپس در ابرو، سبیل ، ریش و مژه نیز ریزش مو اتفاق می‌افتد. استرس عامل تشدید کننده‌ی این بیماری است.
این بیماری در بین مردان و زنان به یک نسبت شیوع دارد، اما ریزش درموهای مشکی اتفاق می‌افتد و موهای سفید شامل آن نمی‌شود.
6-بیماری خود ایمنی سندروم شوگِرن
شاید نام این اختلال برای شما آشنا نباشد، ولی جزو مهمترین بیماری های خود ایمنی به حساب می‌آید. فرد مبتلا معمولا دچار خشکی چشم، خشکی دهان و درد مفاصل می‌شود. زیرا این بیماری نه تنها مفصل را تحت تاثیر قرار می‌دهد بلکه به غده‌هایی که چشم و دهان را نیز مرطوب نگه می‌دارند هم آسیب می‌رساند.
7- بیماری خود ایمنی تیروئیدیت هاشیموتو
بیماری خود ایمنی تیروئید در افراد زیادی دیده می‌شود و در مراحل اولیه، درمان نسبتا قابل کنترل‌تری دارد. این بیماری در تولید هورمون تیروئید تغییراتی را به وجود می‌آورد و باعث کم کاری آن می‌شود. نهایتا خود را با علائمی همچون خستگی، افزایش وزن، ریزش مو یا التهاب غده تیروئید نشان می‌دهد.
8- بیماری خود ایمنی بیماری گریوز
بیماری گریوز به غده تیروئید در گردن حمله کرده و باعث تولید بیش از حد هورمون می شود. هورمون های تیروئید، مصرف انرژی در بدن را کنترل می کنند.
مقدار زیاد این هورمون، فعالیت های بدن را سرعت بخشیده و موجب بروز علائمی مانند عصبانیت، افزایش سرعت ضربان قلب، عدم تحمل گرما و کاهش وزن می شود.
یکی از علائم احتمالی این بیماری، بیرون زدگی چشم ها است.
9- بیماری خود ایمنی اسکلرودرمی
اسکلرودرمی با رشد غیر طبیعی کلاژن (بافت همبند در پوست و رگ های خونی) توصیف می شود. افراد مبتلا به این بیماری با سخت و ضخیم شدن پوست خود مواجه می شوند که حرکت را برای آنها دشوار می سازد. بافت سخت شده می تواند در کلیه ها، ریه ها، قلب و دستگاه گوارش نیز شکل بگیرد.
دارو می تواند نشانه های اسکلرودرمی را تسکین دهد. به عنوان مثال، داروهای فشار خون ممکن است به پیشگیری از مشکلات کلیوی و ریوی کمک کنند و مهارکننده های پمپ پروتئین می توانند اسید معده که موجب سوزش سر دل می شود را کاهش دهند. فیزیوتراپی یا کاردرمانی می توانند به مدیریت درد و بهبود قدرت و تحرک بیمار کمک کنند.
10-بیماری خود ایمنی گیلن باره
سندروم گیلن باره (Guillan Barre syndrom) که به اختصار GBS نامیده می‌شود یک بیماری نورولوژیک است که باعث اختلال در اعصاب بدن و دست و پاها می‌شود. پس طبیعی‌ست اولین و مهمترین علامت این بیماری ضعف بدنی و اختلالات حرکتی باشد.
این بیماری هم مانند سایر انواع بیماریهای خود ایمنی علت مشخصی ندارد اما معمولا بعد از یک عفونت ویروسی ایجاد می‌شود.
آیا کرونا یک بیماری خود ایمنی است؟
بیماری کرونا یک پاندمی نوظهور با عامل ویروسی است که به عنوان یک هراس جهانی جان همه را تهدید می‌کند. این بیماری به دلیل نوظهور بودن ناشناخته است و علت قطعی و راه درمان آن مشخص نیست.
اگرچه پیش از این هیچ شواهدی مبنی بر ارتباط بیماری خودایمنی و کرونا وجود نداشت، اما به‌تازگی دانشمندان اظهار کرده‌اند کرونا با تولید یک آنتی بادی در عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن اختلال ایجاد می‌کند و مانع از دفاع ویروسی بدن می‌شود. به همین دلیل علائم بیماری تشدید می‌شود و فرد قادر به مقاومت در مقابل بیماری نیست و منجر به مرگ وی می‌شود.
چگونه بیماری خود ایمنی درمان می شود
بیماری های خود ایمنی بیماری های مزمن هستند که تا کنون هیچ درمانی ندارند. درمان این وضعیت شامل تلاش برای کنترل روند بیماری و کاهش علائم، به خصوص درهنگاه اوج علائم است. در زیر یک لیست از چیزهایی که شما می توانید برای کاهش علائم یک بیماری خود ایمنی رعایت کنید اشاره می شود :
• داشتن یک رژیم غذایی متعادل و سالم
• به طور منظم فعالیت بدنی داشته باشید.
• استراحت کافی
• مکمل های ویتامین
• کاهش استرس
• قرار گرفتن در معرض نور خورشید محدود
• جلوگیری از هر گونه محرک شناخته شده
کلام آخر
امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد. ما در این مقاله به شایع ترین بیماریهای خود ایمنی پرداختیم و علائم رایج آن را برایتان شرح دادیم. شما می‌توانید در صورت بروز این نشانه‌ها، با پزشکتان در ارتباط باشید و یا سوالات خود را در بخش تماس با ما از دکتر مهناز شکروی بپرسید .
